Za czasów Małachowskich

 

Myśl gromadzenia w Końskich pamiątek przeszłości z przeznaczeniem ich do publicznego wyeksponowania narodziła się w pierwszej połowie XIX wieku. Wtedy to Anna ze Stadnickich Małachowska, żona ówczesnego właściciela dóbr koneckich Stanisława Aleksandra Małachowskiego, gromadziła w „domku zwanym szczęście czyli Domu Pamiątek” własne zbiory. Zbiory te zgodnie z wolą właścicielki i jej sukcesorów zapisane aktem notarialnym „na zawsze miały zostać nietknięte dla przyjemności i ciekawości publiczności ”. 


Ryc.1 Anna hr. ze Stadnickich Małachowska (1772-1852)



Z inwentarza spadku po zmarłej 28.08.1852 r. hrabinie dowiadujemy się, że zbiory składały się „ z rozmaitych mebelków i sprzętów sztuk 46, obrazków rozmaitych 18, rozmaitych sprzętów także w małym formacie sztuk 90, przedmiotów porcelanowych, fajansowych i glinianych 52, marmurowych i kamiennych 18, metalowych 54, szklanych 25, różnych drobiazgów i osobliwości 84. W szafie oszklonej i zamkniętej muszle, minerały, ślimaki itp. 573 sztuk”. 

Stanisław i Anna Małchowscy przeżyli ze sobą w związku małżeńskim 56 lat. Im zawdzięcza swój rozwój rozległy park krajobrazowy oraz kilka charakterystycznych dla miasta obiektów zabytkowych, które zachowały się do dnia dzisiejszego, jak świątynia grecka, altana, czy oranżeria egipska. Chęć ocalenia pamiątek przeszłości w okresie zniewolenia narodu polskiego przez zaborców podyktowana była zapewne głęboko zakorzenionym od pokoleń poczuciem patriotyzmu Małachowskich. 

Po śmierci małżonków ich kolekcjonerskie zainteresowania nie były kontynuowane. Również plany upublicznienia dostępu do zgromadzonych pamiątek przeszłości nie zostały nigdy ziszczone. Z piątki dzieci Małachowskich czynny udział zbrojny w Powstaniu Listopadowym życiem przypłacił Juliusz. Jego brat Gustaw, również uczestnik walk narodowowyzwoleńczych zmarł młodo, nie pozostawiając potomków. Pozostali przy życiu spadkobiercy nie potrafili uchronić koneckich włości przed upadkiem. Majątek popadł w długi, a zgromadzone przez Annę zbiory uległy zniszczeniu i rozproszeniu. 


Ryc. 2 Domek Wnuczętów, gdzie w XIX w. Anna Małachowska gromadziła pamiątki przeszłości.